Μέχρι πολύ πρόσφατα η επιστημονική κοινότητα θεωρούσε ότι η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας, γνωστή με το ακρωνύμιο ΔΕΠΥ, ήταν ένα πρόβλημα που αφορούσε αποκλειστικά την παιδική ηλικία. Όσο όμως τα παιδιά μεγάλωναν γινόταν φανερό ότι σε ένα μεγάλο ποσοστό τα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ όχι μόνο δεν υποχωρούσαν αλλά αντίθετα επέμεναν και προκαλούσαν σημαντική επιβάρυνση στην λειτουργικότητα, αυτών των ατόμων. Σήμερα οι σύγχρονες έρευνες ανεβάζουν αυτό το ποσοστό στο 70%.

Μία σημαντική δυσκολία στην αναγνώριση της ΔΕΠΥ αποτελεί το γεγονός ότι τα συμπτώματα προσομοιάζουν με χαρακτηριστικά που μπορεί να παρατηρηθούν στην καθημερινή ζωή του καθενός όπως απροσεξία, πλήξη, ευερεθιστότητα, έλλειψη κινήτρου και οργάνωσης, Ειδικότερα οι ενήλικες παρουσιάζουν δυσκολίες στη καθημερινή ζωή, το σπίτι, τη δουλειά, την οικογένεια και τις σχέσεις. Συχνά απαντώνται αυξημένα ποσοστά διαζυγίων, ατυχημάτων και υπο-απασχόλησης. Τα άτομα με ΔΕΠΥ αναφέρουν συγκεκριμένες, χαρακτηριστικές συμπεριφορές που δυσκολεύονται να ελέγξουν και να ρυθμίσουν. Αισθάνονται νευρικότητα, δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν και τον περισσότερο καιρό είναι «σαν να είναι στην πρίζα». Η διάθεσή τους επηρεάζεται εύκολα και παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις στη διάρκεια της ημέρας. Τα άτομα με ΔΕΠΥ είναι ακόμη ανυπόμονα, δεν μπορούν να περιμένουν τη σειρά τους, για παράδειγμα στην ουρά του σουπερμάρκετ, ματαιώνονται και θυμώνουν εύκολα.

Αν και συνήθως είναι πολύ δραστήριοι και ευφυείς άνθρωποι, δεν μπορούν να κατευθύνουν τη δραστηριότητά τους παραγωγικά, «πηδούν» από τη μια εργασία στην άλλη, ξεκινούν μια δραστηριότητα αλλά την βαριούνται εύκολα με αποτέλεσμα να μην την ολοκληρώνουν ποτέ. Συχνά δυσκολεύονται ακόμα και σε απλές δραστηριότητες, όπως να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους ή να τηρήσουν προθεσμίες που έχουν αναλάβει. Σαν αποτέλεσμα, σπάνια ένας ενήλικας με ΔΕΠΥ κατορθώνει να αναπτύξει το μέγιστο των δυνατοτήτων του στον ακαδημαϊκό ή επαγγελματικό τομέα.

Η επιβάρυνση που προκαλείται από τη διαταραχή μπορεί δευτερογενώς να οδηγήσει και σε άλλα προβλήματα όπως άγχος, κατάθλιψη, χρήση και κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών καθώς και προβλήματα συμπεριφοράς

Πως γίνεται η διάγνωση στους ενήλικες;

Η διάγνωση τίθεται μετά από προσεκτική και πλήρη αξιολόγηση των συμπτωμάτων από εξειδικευμένους στη διαταραχή επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Η συλλογή πληροφοριών σχετικά με την παιδική ηλικία είναι ιδιαίτερα σημαντική αφού τα συμπτώματα θα πρέπει να έχουν παρουσιαστεί από την πρώτη σχολική ηλικία. Πολλές φορές ο ίδιος ο ασθενής αδυνατεί να ανακαλέσει τις απαιτούμενες πληροφορίες οπότε σ’ αυτή την περίπτωση ενδεχομένως να «στρατολογηθούν» στενοί συγγενείς (αδέρφια, γονείς αν είναι διαθέσιμοι) ή κοντινοί, παιδικοί φίλοι.

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να διαπιστωθεί ο βαθμός της επιβάρυνσης που προκαλεί η παραπάνω συμπτωματολογία στη λειτουργικότητα του ατόμου, ώστε να συζητηθεί το ενδεχόμενο της θεραπευτικής παρέμβασης. Ακόμη πρέπει να αποκλειστεί η πιθανότητα η συμπτωματολογία του ατόμου να εξηγείται καλύτερα από κάποια άλλα προβλήματα όπως άγχος ή κατάθλιψη.

Πολλές φορές τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ των ενηλίκων προσομοιάζουν με διαταραχές προσωπικότητας ή προβλήματα συμπεριφοράς. Άλλα προβλήματα που συχνά συνυπάρχουν, όπως η κατάχρηση ουσιών μπορεί να καλύπτουν ή να μιμούνται τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ και να δυσκολεύουν τη διάγνωση. Χαμηλή αυτοεκτίμηση, μελαγχολία ή έλλειψη ενδιαφερόντων που συχνά απαντώνται στην ΔΕΠΥ μπορεί εσφαλμένα να οδηγήσουν σε διάγνωση κατάθλιψης

Θεραπεία

Ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα παρέμβασης αποτελείται πρωτίστως από λεπτομερή ενημέρωση του ατόμου από τους ειδικούς για τη νόσο. Στη συνέχεια θα συζητηθούν διάφορες θεραπευτικές παρεμβάσεις, εφόσον αυτό ενδείκνυται, για να επιλεγεί εκείνη που είναι η καταλληλότερη για το κάθε άτομο. Ενδεικτικά αναφέρονται η θεραπεία συμπεριφοράς προκειμένου να ελεγχθούν οι ανεπιθύμητες συμπεριφορές και η χορήγηση νεότερων φαρμακευτικών παραγόντων που δε θεραπεύουν τη νόσο, αλλά μειώνουν σημαντικά τα συμπτώματα και την επιβάρυνση που αυτά προκαλούν.

Τι μπορεί να κάνει ο ενδιαφερόμενος;

Το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ είναι η διάγνωσή της από ειδικούς εξειδικευμένους στη διαταραχή. Αυτοί θα πρέπει να αναζητηθούν στις διάφορες υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο λειτουργεί Τμήμα Νευροαναπτυξιακών Διαταραχών που εξειδικεύεται στη διάγνωση και αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ σε ενήλικες.

Έφη Μπάρλου, Παιδοψυχίατρος

Το test Stroop

Το stroop test είναι ένα από τα ευρύτερα χρησιμοποιούμενα στην αξιολόγηση διαταραχών της προσοχής. Ανιχνεύει την επιλεκτική συγκέντρωση σε μια πληροφορία και τον ταυτόχρονο αποκλεισμό άλλων πληροφοριών που μπορεί να παρεμβαίνουν. Εδώ παρουσιάζουμε μια απλοποιημένη μορφή του. Δεν είναι τόσο εύκολο όσο φαίνεται !!!!!!

Ακολουθήστε τις οδηγίες:

1. Αρχικά χρονομετρήστε τον εαυτό σας όταν διαβάζετε δυνατά τις λέξεις που είναι γραμμένες με μαύρο μελάνι στον πρώτο πίνακα.

2. Στη συνέχεια χρονομετρήστε τον εαυτό σας όταν «διαβάζετε» τα χρώματα στον επόμενο πίνακα. Προσοχή! Μη διαβάζετε τη λέξη. Να λέτε δυνατά τα χρώματα με τα οποία είναι γραμμένες οι λέξεις.

Οι λέξεις με μαύρο μελάνι

Οι «χρωματιστές λέξεις»

Η αντίληψη των ενηλίκων για το παιχνίδι συχνά είναι ότι είναι χάσιμο χρόνου, επιπόλαιο και μη παραγωγικό. Η βαθιά πεποίθηση ότι το παιχνίδι είναι ασήμαντο αντανακλάται από σχόλια του τύπου «δεν κάνει τίποτα, μόνο παίζει» και «γιατί να το στείλω παιδικό σταθμό; Το μόνο που κάνουν είναι να παίζουν». Η προσέγγιση αυτή φαίνεται επίσης στην τάση των γονέων να προσπαθούν να μάθουν στα παιδιά τους μια ποικιλία δεξιοτήτων αντί απλά να παίζουν μαζί τους. Μια κοινωνία που δίνει τρομερή έμφαση στη σχολική, επαγγελματική και οικονομική επιτυχία και που υπογραμμίζει τη σημασία της εργασίας, είναι δύσκολο να ξεφύγει από την ιδέα ότι το παιχνίδι είναι χάσιμο χρόνου.

Όταν παίζουμε με το παιδί μας, πολλές φορές προσπαθούμε να «στήσουμε» ή να ελέγξουμε το παιχνίδι κάνοντάς το πιο εκπαιδευτικό, με στόχο να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις του και να του διδάξουμε νέες δεξιότητες. Επιβάλλοντας δομή στο παιχνίδι, οι γονείς προσπαθούν να το μετατρέψουν σε μια «αξιόλογη» δραστηριότητα. Δυστυχώς όμως, αυτός ο τύπος αλληλεπίδρασης συνοδεύεται από πολλές εντολές και διορθώσεις. Τις περισσότερες φορές η έμφαση δίνεται στο αποτέλεσμα, το «προϊόν» ενός παιχνιδιού, για παράδειγμα μια «τέλεια» ζωγραφιά και όχι στη διαδικασία. Το παιχνίδι συνεπώς μετατρέπεται από μια ευχάριστη δραστηριότητα, σε μια δυσάρεστη διαδικασία που δεν επιβραβεύει ούτε το παιδί ούτε τον ενήλικα.

Για παράδειγμα η μητέρα και η κόρη ξεκινούν να παίζουν με το κουκλόσπιτο. Η μητέρα ξεκινά: «Ας βάλουμε όλα τα πράγματα στην κουζίνα». Το παιδί προτείνει ένα χώρο για κουζίνα και η μητέρα ζητά να τοποθετήσει εκεί όλα τα έπιπλα που ταιριάζουν. Συνεχίζει: «Όλα τα έπιπλα του σαλονιού πρέπει να μπουν εδώ». Καθώς το παιδί αρχίζει να βάζει σιγά-σιγά τα έπιπλα του σαλονιού η μητέρα συνεχίζει δείχνοντας στο παιδί που να βάλει τα έπιπλα του μπάνιου. Σύντομα το παιδί σταματά να παίζει, κάθεται πίσω και παρατηρεί τη μητέρα καθώς το τοποθετεί όλα τα έπιπλα στη «σωστή» τους θέση.
Στο παράδειγμα αυτό η μητέρα δομεί και ελέγχει όλη τη δραστηριότητα του παιχνιδιού. Στην πραγματικότητα κάνει όλο το παιχνίδι. Δεν περιμένει να δει τι θα κάνει το παιδί με το κουκλόσπιτο και τα έπιπλα. Το παιχνίδι της μητέρας στερείται φαντασίας και είναι πολύ συγκεκριμένο! Αν η μητέρα άφηνε την πρωτοβουλία στην κόρη της, θα έβλεπε ένα διαφορετικό παιχνίδι με πολύ πνεύμα και φαντασία, με ιπτάμενα κρεβάτια, ζωάκια στο μπάνιο κλπ. Το παιχνίδι αυτό, θα ήταν πολύ πιο ευχάριστο και για τις δύο και διόλου «χαμένος χρόνος» αφού βοηθά στην ανάπτυξη των γνωστικών λειτουργιών και του λόγου του παιδιού αλλά και ενισχύει τη σχέση μητέρας-κόρης.

Το σημαντικότερο πρώτο βήμα στο παιχνίδι είναι να αφήσουμε την πρωτοβουλία στο παιδί και να ακολουθήσουμε τις ιδέες του αντί να επιβάλλουμε τις δικές μας ιδέες και αξίες. Μην οργανώνετε τις δραστηριότητες του παιδιού δίνοντας εντολές και οδηγίες. Μην προσπαθείτε να διδάξετε στο παιδί σας τίποτε. Αντίθετα, μιμηθείτε τις κινήσεις του παιδιού και κάντε αυτό που θα σας ζητήσει. Θα ανακαλύψετε ότι όταν καθίσετε πίσω και ακολουθήσετε το παιδί δίνοντάς του την ευκαιρία να εξασκήσει τη φαντασία του, θα εμπλακεί περισσότερο για το παιχνίδι το οποίο θα γίνει πιο ενδιαφέρον και δημιουργικό. Η προσέγγιση αυτή ενισχύει την ανάπτυξη του ανεξάρτητου παιχνιδιού και των ανεξάρτητων ιδεών.

Τα παιδιά ωφελούνται από το παιχνίδι με τους ενήλικές με ποικίλους, μοναδικούς τρόπους. Όταν οι γονείς παίζουν με τα παιδιά τους, μπορούν να τα βοηθήσουν να επιλύσουν προβλήματα, να αξιολογήσουν τις ιδέες τους και να εξερευνήσουν τη φαντασία τους. Μέσω του παιχνιδιού οι γονείς μπορούν να ενισχύσουν την ανάπτυξη του λεξιλογίου έτσι ώστε να επικοινωνούν καλύτερα τις σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους και τις ανάγκες τους. Το παιχνίδι με τους ενήλικες βοηθά επίσης την κοινωνική αλληλεπίδραση των παιδιών μαθαίνοντάς τους να είναι ευαίσθητα στα συναισθήματα των άλλων. Επιπλέον, το παιχνίδι είναι ένας χρόνος όπου οι γονείς μπορούν να ανταποκριθούν στο παιδί με τρόπο που να ενισχύει την αυτοεκτίμησή και τις ικανότητές τους. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά τείνουν να είναι περισσότερο δημιουργικά και να έχουν λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς αν οι γονείς τους παίζουν μαζί τους συμβολικό δηλαδή «προσποιητό» παιχνίδι όταν είναι μικρά.

Για τους λόγους αυτούς το παιχνίδι γονέα/παιδιού συνεισφέρει σημαντικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Είναι μια ευκαιρία για το παιδί να μάθει πιο είναι, τι μπορεί να κάνει και πώς να σχετίζεται με τον κόσμο γύρω του.

Χρήσιμες οδηγίες

• Αφήστε το παιδί να σας καθοδηγήσει- ακολουθήστε τα ενδιαφέροντά του
• Ακολουθήστε και προσαρμοστείτε στο επίπεδο του παιδιού.
• Μην έχετε συγκεκριμένες προσδοκίες-δώστε στο παιδί χρόνο.
• Μην ανταγωνίζεστε με το παιδί σας.
• Εγκωμιάστε και ενθαρρύνετε τις ιδέες και τη δημιουργικότητα του παιδιού. Μην κριτικάρετε.
• Παίξτε διάφορους ρόλους και «προσποιητά» παιχνίδια (εγώ θα είμαι η αρκούδα και εσύ ο κυνηγός).
• Να είστε ένα υπομονετικό και εκδηλωτικό «ακροατήριο»
• Χρησιμοποιήστε περιγραφικά σχόλια αντί για ερωτήσεις.
• Αντισταθείτε στην επιθυμία σας να βοηθήσετε το παιδί, ενισχύστε τις στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων του παιδιού.
• Ανταμείψτε το ήσυχο παιχνίδι με την προσοχή σας.
• Μην παίζετε ανταγωνιστικά παιχνίδια, κυρίως με τα μικρότερα παιδιά
• Είναι προτιμότερο να παίζετε με αδόμητα παιχνίδια, όπως κύβους, αυτοκινητάκια, κούκλες κλπ
• Κάποιοι γονείς προτιμούν να παίζουν κάποια συγκεκριμένη ώρα της ημέρας. Βγάλτε το τηλέφωνο από την πρίζα για να δείξετε στο παιδί ότι θεωρείτε αυτή την ώρα πολύ σημαντική. Καλό είναι να παίζετε καθημερινά για 10΄ τουλάχιστον.Εάν υπάρχουν περισσότερα παιδιά στην οικογένεια, προσπαθήστε να παίζετε ξεχωριστά με το καθένα, όταν είναι εφικτό. Χρειάζεται χρόνος για να καλλιεργήσετε την ικανότητα να παίζετε με όλα τα παιδιά μαζί και να προσαρμόζεστε στο αναπτυξιακό επίπεδο του καθένα.
• Γελάστε και διασκεδάστε με το παιδί σας.

Εάν το παιδί σας με ΔΕΠΥ εμφανίζει ανεπιθύμητες συμπεριφορές, σας διακόπτει, φωνάζει ή σταματάει να εμφανίζει πρόοδο στο σχολικό πλαίσιο, τότε μπορεί να επωφεληθείτε από ένα πρόγραμμα παρέμβασης στη συμπεριφορά. Η παρέμβαση στη συμπεριφορά στοχεύει στην εκμάθηση νέων δεξιοτήτων και στην αντικατάσταση των μη επιθυμητών συμπεριφορών με περισσότερο αποδέκτες εναλλακτικές συμπεριφορές, βελτιώνοντας παράλληλα την ακαδημαϊκή πορεία του παιδιού.